A. Күнтуғанова, Оқытушы, MBA, ДББҰ “Назарбаев Университеті”, Медицина мектебі, Қазақстан Республикасы

Х. Ваартио-Райалин, доцент, геронтологиялық көмек профессоры (факультет), Або Академи Университеті, Финляндия

АННОТАЦИЯ

Мақсаты: Бұл эссенің мақсаты созылмалы жүрек жеткіліксіздігі бар науқастарға кеңейтілген мейіргерлік күтім туралы ойларды сипаттау болып табылады.

Әдіс-тәсілдері: теориялық-рефлексиялық эссе, дәлелдемелік әдебиет, теориялық база және рефлексия арасындағы диалектикалық үдерісте жүзеге асырылады.

Нәтижелер: «Созылмалы жүрек жеткіліксіздігі: Мейіргер ісін дамыту бойынша клиникалық нұсқаулар» мейіргерлерге арналған қолданыстағы клиникалық нұсқаулықты жетілдіру қажет. Орташа деңгейдегі симптомдарды басқару теориясын жүрек жеткіліксіздігі бар науқастардың мейіргерлік күтімінде пациенттердің симптомдарды қабылдауына, олардың симптомдарды басқаруды қабылдауына және мейіргерлерге сезімтал нәтижелерге қатысты қолдануға болады. Бұл емделушіні және оның отбасы мүшелерін емдеуге қатысты шешім қабылдау процесіне тартады және ауру кезінде қажетті эмоционалды қолдауды қамтамасыз етеді.

Түйін сөздер: күрделі жағдайлар, созылмалы жүрек жеткіліксіздігі, кеңейтілген мейіргерлік көмек, мейіргер ісінің теориясы.

Созылмалы жүрек жеткіліксіздігі (СЖЖ) деп те аталатын жүрек жеткіліксіздігі (ЖЖ) – бұл сіздің жүрегіңіз денеңіздің қажеттіліктері үшін жеткілікті қан айдамаған кезде дамитын ұзақ мерзімді жағдай [1]. Симптомдарды басқарудың мейіргерлік теориясына сәйкес [2], симптом ретінде анықталады: «жеке адамның биопсихоәлеуметтік қызметіндегі, сезіміндегі немесе танымындағы өзгерістерді көрсететін субъективті тәжірибе» (147-бет). СЖЖ бар емделушілер әдетте бірнеше симптомдарды, соның ішінде күш түскендегі ентігуді, шаршауды, шеткергі ісінуді және т.б. СЖЖ прогрессивті ауру болғандықтан, жоғарыда көрсетілген және басқа белгілер тіпті клиникалық тұрақты адамдарда да кездеседі [3.] Симптоматикалық тәжірибенің маңызды ерекшелігі – ЖЖ пациенттері бір мезгілде бірнеше белгілерді сезінеді және бұл симптомдар нашар нәтижелермен байланысты [4-7].

Бұл эссе ЕО қаржыландыратын AccelEd жобасынан алынған курсқа және оның аясындағы мейіргер ісі теориясы мен күрделі және ұзақ мерзімді медициналық қажеттіліктері бар науқастарды зерттеуге негізделген. Сонымен қатар, мақалалар мен ақпарат CINAHL, PubMed, Google Scholar және Web of Science дерекқорларында іздестірілді. Деректерді іздеу 2000 жылдан қазіргі уақытқа дейінгі кезеңмен шектелді, уақыт өте келе СЖЖ симптомдарының ауыртпалығына назар аударды. Іздеу нәтижесінде 312 зерттеу табылды. Қосылу критерийлерін қолданғаннан кейін (бастапқы зерттеулер немесе ЖЖ бар 18 жастан асқан ересектердегі симптомдардың белгілерін/кластерлерін және өмір сүру сапасын зерттеген рецензияланған журналдардағы жүйелі шолулар) 13 зерттеу қалды. Бұл зерттеулер пациенттердің өздерінің симптомдары мен алынған күтімді қабылдауын өлшеуге арналған ЖЖ және PREM (пациенттің хабарланған тәжірибесі шаралары) және PROM (пациенттің хабарланған нәтиже өлшемдері) ішінде әртүрлі симптомдар мен симптомдар кластерлерін анықтады.

Көптеген зерттеулер ЖЖ пациенттеріндегі симптомдар мен өмір сапасы арасындағы байланысты тапты [3-5, 8-10]. Мозер және басқалары [11] симптомдар зерттелген әртүрлі мәдени топтарда ұқсас түрде топтастырылғанын хабарлады. Осылайша, олар симптомдар мен кластер белгілерін білдіру үшін жалпы терминдерді пайдалануды ұсынады. Смит және т.б. [12], шаршау және өмірлік сарқылу – бұл СЖЖ бар науқастар жиі хабарлайтын симптомдардың кластерлері. Сондай-ақ, Альперт және басқалар [13] емделмеген симптомдар төтенше жағдайларды, ауруханаға жатқызуды және өлімді қоса алғанда, клиникалық оқиғалардың санын көбейтетінін хабарлады.

Кеңейтілген мейіргерлік көмектің бір бөлігі ретінде жүрек жеткіліксіздігі бар науқастардың әлеуметтік осалдығы да ескерілуі керек. Тиісті әлеуметтік қолдау болмаса, жүрек жеткіліксіздігі бар науқастар ұстанбау ықтималдығы жоғары [14]. Қолдауды денсаулық сақтау қызметкерлері, жұбайы, серіктесі, отбасы мүшелері және достары сияқты қамқоршылар көрсете алады [15]. Сонымен қатар, жүрек жеткіліксіздігі пациенттің қатысуы мен өзін-өзі басқарудың жеткілікті жоғары деңгейін талап етеді. Науқастың өзін-өзі басқаруы жүрек жеткіліксіздігінің белгілі бір деңгейін білуді және түсінуді, сондай-ақ белгілер мен симптомдарды ерте кезеңде анықтау дағдыларын талап етеді. Әлбетте, пациенттер ауруды, емдеу және оңалту әдістерін неғұрлым білімді болса, шешім қабылдау процесіне неғұрлым көп қатысады, соғұрлым аурушаңдық, өлім, ауруханада болу және т.б. төмен болады. Барлық медицина қызметкерлері халықтың әртүрлі топтары мен отбасы мүшелері үшін қолайлы, ыңғайлы, түсінікті және қолжетімді тілде жан-жақты және нақты ақпаратты ұсыну. [15].

Салидат Қайырбекова атындағы Денсаулық сақтауды дамыту ұлттық ғылыми орталығы «Созылмалы жүрек жеткіліксіздігі: мейіргер ісін дамытудың клиникалық нұсқаулары (МСАК және стационар): мейіргер ісіне бейімделген клиникалық нұсқаулық» мейіргерлерге арналған клиникалық нұсқаулықты әзірледі, оны Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау министрлігі бекітті. Нұсқаулық [16] диагностика, жүрек жеткіліксіздігінің даму қаупі мен дамуын азайту үшін жүрек жеткіліксіздігі бар науқастарда өмір салтын өзгерту, фармакологиялық терапияның жанама әсерлерін бақылау, өмір сүру сапасын сақтау үшін медициналық көмекті ұйымдастыру және жоспарлау және паллиативтік көмек бойынша кеңейтілген тәжірибедегі мейігерлерге арналған ұсыныстарды қамтиды. Дегенмен, нұсқаулықта жетіспейтін маңызды элементтердің бірі – пациент пен отбасы мүшелерін талқылау мен шешім қабылдау процесіне тартатын, сондай-ақ эмоционалды қолдау көрсететін арнайы мейіргерлік күтім тәжірибесінің болмауы.

Ұзартылған мейіргерлік күтімге арналған созылмалы жүрек жеткіліксіздігінің нұсқауларын әзірлеу үшін Симптомдарды басқару теориясын [2] үш компонентке негізделген тиімді симптомдарды басқаруды орнату үшін пайдалануға болады: симптомдар тәжірибесі, симптомдарды басқару стратегиялары және нәтижелер. Бұл пациенттердің тәжірибесі мен қабылдауын білу және олардың өз күтімі туралы шешім қабылдауға қатысуын қолдау мақсатына сәйкес келеді. Жетілдірілген мейірбикелік тәжірибеде пациентке бағдарлану және әрбір пациенттің жеке денсаулық стратегиясына, пациент өз денсаулығын сақтау және жақсарту үшін не істей алатынына назар аудару және мейіргерлер оны қолдау үшін не істей алатыны туралы кері байланыс жасау өте маңызды [17].

Симптомдық кластерлерді білу пациенттерге де, клиникаларға да сауалнамалар арқылы декомпенсацияның ерте белгілерін анықтауға көмектеседі [7]. Өкінішке орай, медицина мамандары көбінесе өз пациенттерінің симптоматикалық мәселелерін шешпейді, бұл одан да күрделі жағдайға және жаңа проблемаларға әкеледі. Симптомдарды басқаруға қатысты нұсқаулықтың [16] авторлары науқастарды симптомдарға мұқият бақылауды ұсынады. Сонымен қатар, нұсқаулықтардың авторлары симптомдарды басқару стратегияларын бейімдеуді жоққа шығармайды және симптомдарды бағалау және талдау үшін арнайы құралдар Нью-Йорк жүрек қауымдастығының (NYHA) функционалдық класынан басқа ұсынылмайды. Әдебиеттерді шолу негізінде бірнеше расталған құралдар бар:

Мақала

 

Симптомдар/ Симптомдар кластері Бағалау құралдары
[3] Симптомдардың 3 кластері: ауру мінез-құлқы, аурудағы ыңғайсыздық және асқазан-ішек ауруы Ауруханадағы мазасыздық пен депрессия шкаласы, Жүрек-қан тамырларының шектелуі және симптомдар профилі, Ентігу кіші шкаласы, Қысқаша шаршау сауалнамасы, 10 см көрнекі аналогтық шкала және т.б.
[4] 28 симптомдар мен дистресс симптомдары (көбінесе ентігу, шаршау, ауырсыну, ұйқышылдық немесе құрғақ ауыз сезімі), депрессия және жүрек жеткіліксіздігімен байланысты өмір сапасы Мемориалды симптомдарды бағалау шкаласы – қысқаша түрі,

Гериатриялық депрессия шкаласының қысқаша түрі (GDS-SF),

Канзас-Сити кардиомиопатия сауалнамасы (KCCQ)

 

[5] Ең жиі кездесетін белгілер шаршау, ауыздың құрғауы, ентігу және ұйқышылдық болды. Чарлссон ілеспелі ауру индексі (CCI), Қысқаша портативті психикалық күй сауалнамасы (SPMSQ), Мемориалды симптомдарды бағалау шкаласы (MSAS), Психикалық денсаулық сауалнамасы-5 ( MHI-5), Ауруға әсер ету профилі (SIP), Өмір сапасының көп нұсқалы индексі (MILQ), Созылмалы аурулар терапиясының функционалдық бағалау, Руханилық шкаласы (FACIT-Руханият)
[6] Күндізгі ентігу, жатқанда ентігу, шаршау, кеуде ауыруы, ісіну, ұйқының бұзылуы, бас айналу немесе тепе-теңдікті жоғалту Канзас-Сити кардиомиопатия сауалнамасының (KCCQ) симптомдар мен симптомдардың тұрақтылығының ішкі шкалалары, Тыныссыздық-шаршау индексі, Мемориалды симптомдарды бағалау шкаласы (MSAS), MSAS-қысқа түрі, MSAS-HF, Жүрек жеткіліксіздігінің соматикалық қабылдау шкаласы (HFSPS)
[7] Симптомдардың үш бірегей кластері: жедел көлемді шамадан тыс жүктеме, эмоционалды және созылмалы көлемді шамадан тыс жүктеме Миннесотадағы ЖЖ-мен өмір сүруге арналған сауалнама
[8] Физикалық  симптомдар кластері (20 симптом), психологиялық симптомдар кластері (6 симптом) және жүрек жеткіліксіздігі симптомдарының кластері (5 симптом) Мемориалды жүрек жеткіліксіздігінің белгілерін бағалау шкаласы қытай нұсқасы, Миннесотадағы ЖЖ-мен өмір сүруге арналған сауалнамасының қытай нұсқасы.
[10] Ентігу, шаршау және екі  төменгі аяқтың ісінуі Медициналық нәтижелерді зерттеу: 36 тармақ денсаулық сауалнамасы қысқаша нысаны (SF-36), Бектың депрессияны анықтау сауалнамасының қысқаша нысаны (BDI-SF)
[11] Ентігу, жүрудің немесе көтерудің қиындауы, шаршау/демалуға деген қажеттіліктің артуы және шаршау/энергияның төмендеуі физикалық өнімділік белгілерінің кластері болып табылады. Мазасыздық, депрессия және когнитивті проблемалар эмоционалдық/когнитивті белгілердің кластері болып табылады. Ісіну және ұйқы проблемаларының белгілері елдерде әртүрлі болды және әртүрлі кластерлерде жіктеледі. Миннесотадағы ЖЖ-мен өмір сүруге арналған сауалнама
[12] Шаршау, депрессияның когнитивті аффективті белгілері, ұйқы проблемалары және шоғырланудың болмауы Маастрихт сауалнамасы,

Миннесотадағы ЖЖ-мен өмір сүруге арналған сауалнама

[13] Ентігу және ісіну сияқты классикалық симптомдардан басқа, ЖЖ пациенттері жиі ауырсыну, депрессия, асқазан-ішек ауруы және шаршау сияқты қосымша белгілерді көрсетеді. Эдмонтон симптомдарын бағалау шкаласы, Канзас-Сити кардиомиопатия сауалнамасы, Мемориалды симптомдарды бағалау шкаласы

 

[18] Кеудедегі ауырсыну немесе қысым, басқа ауырсынулар, құрғақ ауыз, қолдардағы немесе аяқтардағы ұю/шаншу, іш қату, жүрек айну, жөтел және бас айналу, ентігу, шаршау және ісіну Канзас-Сити кардиомиопатия сауалнамасы

 

СЖЖ бойынша қолданыстағы клиникалық нұсқауларды симптомдардың әртүрлі көріністерін өлшеуге арналған кейбір расталған құралдармен толықтыруға болады, мысалы, Миннесотадағы ЖЖ бар өмір сүру сауалнамасы немесе Канзас-Ситидегі кардиомиопатия сауалнамасы. Бұған қоса, біз Қазақстанда симптомдарды бағалау құралдары мен симптомдар кластерлерімен, сондай-ақ симптомдарды бағалау мен пациенттің өмір сүру сапасы, функционалдық қабілет, хабардарлық пен білім, әлеуметтік осалдық және өзін-өзі күту арасындағы байланыстарды зерттеумен көбірек зерттеу жобаларын бастауымыз керек. Сондай-ақ мейіргерлер практикада жан-жақты қолдана алатындай симптомдарды басқару теориясына негізделген PREM және PROM бағалау құралдарын пайдалану бойынша білім беру іс-шараларын ұйымдастыру және өткізу маңызды (медициналық жазбалар, жағдайды басқару, пациенттерді оқыту және т.б.). Тағы бір ұсыныс – жүрек жеткіліксіздігі бар науқастарды басқаруда қолдануға болатын мейірбикелік теориялар туралы ақпаратты қосу. Қорытындылай келе, СЖЖ бар науқастардың өмір сүру сапасын жақсарту үшін клиникалық мейіргерлік тәжірибеде симптомдар мен емдеуді кешенді, дәл және тиімді бағалауды әзірлеу қажет.

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

  1. National Heart, Lung, and Blood Institute, 2022, https://www.nhlbi.nih.gov/health/heart-failure. Retrieved in May, 2022
  2. ]Smith MJ, Liehr PR. (2018). Middle range theory for nursing. Fourth edition. New York, NY, Springer Publishing Company, LLC. p.147.
  3. ]Salyer J, Flattery M, & Lyon DE. (2019). Heart failure symptom clusters and quality of life. Heart & Lung 48(5), 366–372. https://doi.org/10.1016/j.hrtlng.2019.05.016
  4. ]Bekelman DB, Havranek EP, Becker DM, Kutner JS, Peterson PN, Wittstein IS, Gottlieb SH, Yamashita TE, Fairclough DL, & Dy SM. (2007). Symptoms, Depression, and Quality of Life in Patients With Heart Failure. Journal of Cardiac Failure 13(8), 643–648. https://doi.org/10.1016/j.cardfail.2007.05.005
  5. ]Blinderman CD, Homel P, Billings JA, Portenoy RK, & Tennstedt SL. (2008). Symptom Distress and Quality of Life in Patients with Advanced Congestive Heart Failure. Journal of Pain and Symptom Management 35(6), 594–603. https://doi.org/10.1016/j.jpainsymman.2007.06.007
  6. ]Heo S, An M, & Kim J. (2017). Validation of the Symptom Status Questionnaire-Heart Failure in Korean patients. Applied Nursing Research 38, 141–146. https://doi.org/10.1016/j.apnr.2017.10.015
  7. ]Jurgens CY, Moser DK, Armola R, Carlson B, Sethares K, & Riegel B. (2009). Symptom clusters of heart failure. Research in Nursing & Health 32(5), 551–560. https://doi.org/10.1002/nur.20343
  8. ]Wang G, Liu X, & Yang Q. (2020). Symptom clusters and quality of life in Chinese patients with heart failure. Collegian 27(5), 521–528. https://doi.org/10.1016/j.colegn.2019.12.001
  9. ]Faxén UL, Hage C, Donal E, Daubert JC, Linde C, & Lund LH. (2018). Patient reported outcome in HFpEF: Sex-specific differences in quality of life and association with outcome. International Journal of Cardiology 267, 128–132. https://doi.org/10.1016/j.ijcard.2018.04.102
  10. ]Arueira HB, Mesquita ET, Kang HC, Miranda VA, Ramos CS, & Garcia Rosa ML. (2012). Low quality of life as an additional criterion for the clinical diagnosis of heart failure in primary care. Revista Portuguesa de Cardiologia 31(9), 559–565. https://doi.org/10.1016/j.repc.2012.06.004
  11. ]Moser DK, Lee KS, Wu JR, Mudd-Martin G, Jaarsma T, Huang TY, Fan XZ, Strömberg A, Lennie TA, & Riegel B. (2014). Identification of symptom clusters among patients with heart failure: An international observational study. International Journal of Nursing Studies 51(10), 1366–1372. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2014.02.004
  12. ]Smith OR, Gidron Y, Kupper N, Winter JB, & Denollet J. (2009). Vital exhaustion in chronic heart failure: Symptom profiles and clinical outcome. Journal of Psychosomatic Research 66(3), 195–201. https://doi.org/10.1016/j.jpsychores.2008.10.021
  13. ]Alpert CM, Smith MA, Hummel SL, & Hummel EK. (2016). Symptom burden in heart failure: assessment, impact on outcomes, and management. Heart Failure Reviews 22(1), 25–39. https://doi.org/10.1007/s10741-016-9581-4
  14. ]Wu JR, Frazier SK, Rayens MK, Lennie TA, Chung ML, & Moser DK. (2013). Medication adherence, social support, and event-free survival in patients with heart failure. Health Psychology 32(6), 637–646. https://doi.org/10.1037/a0028527
  15. ]White-Williams C, Rossi LP, Bittner VA, Driscoll A, Durant RW, Granger BB, Graven LJ, Kitko L, Newlin K, & Shirey M. (2020). Addressing Social Determinants of Health in the Care of Patients With Heart Failure: A Scientific Statement From the American Heart Association. Circulation 141(22). https://doi.org/10.1161/cir.0000000000000767
  16. ]Жунусова ДК, Токбергенова ГТ, и Искакова ГТ. (2019) Р-84 Руководство для медицинских сестер расширенной практики по ведению больных (ПМСП и стационар). Нур-Султан: Республиканский центр развития здравоохранения. http://www.rcrz.kz/index.php/ru/2017-03-12-10-51-13/klinicheskie-rukovodstva
  17. ]Fagerström LM. (2021). A Caring Advanced Practice Nursing Model: Theoretical Perspectives And Competency Domains (Advanced Practice in Nursing) (1st ed. 2021 ed.). Springer.
  18. ]Lum HD, Carey EP, Fairclough D, Plomondon ME, Hutt E, Rumsfeld JS, & Bekelman DB. (2016). Burdensome Physical and Depressive Symptoms Predict Heart Failure–Specific Health Status Over One Year. Journal of Pain and Symptom Management 51(6), 963–970. https://doi.org/10.1016/j.jpainsymman.2015.12.328
Меню