Кэти Эрикссонның каритативтік қамқорлық теориясы
О. Зорина, «Қарағанды медицина университеті» ҚеАҚ мейіргер ісі мамандығы бойынша PhD докторанты, Қазақстан
Ю. Коржина, Або Академия университетінің мейіргер ісі саласындағы PhD докторанты, Финляндия
Х. Ваартио-Ражалин, геронтологиялық көмек көрсету бойынша профессор (тұрғылықты жері), доцент, Або Академия университеті, Финляндия
АБСТРАКТ
Мақсаты: Бұл эссенің мақсаты – Кэти Эрикссонның каритативтік күтім теориясын сипаттау және оны мейіргер күтіміне, білім беруге, зерттеуге және көшбасшылыққа қатысты байланысын көрсету.
Әдіс-тәсілдері: сәйкес әдебиеттер, теориялық негіз және рефлексия арасындағы диалектикалық үдерісте жүргізілетін теориялық-рефлексиялық эссе.
Нәтижелер: Эрикссонның философиялық сипаттағы каритативтік қамқорлық теориясы. Эрикссон медициналық көмектің философиялық және теориялық негізін анықтауды мақсат етті, онсыз пациентке жақсы күтім жасау (тұлғаның тұтастығын, тәуелсіздігін және дамуын қамтамасыз ету) мүмкін емес. Теория мейіргер ісі бойынша білім беру, клиникалық мейіргерлік жағдайлар, мейіргер ісін басқару және мейіргер ісін зерттеу сияқты әртүрлі қызметте сәтті қолданылды.
Түйін сөздер: Эрикссонның каритативтік теориясы, Қамқорлық, Мейіргер ісі теориясы
КІРІСПЕ
Мейіргерлік зерттеулердің дәлелдемелері, этикасы мен теориялары әртүрлі контексттерде, өмірлік жағдайларда және денсаулыққа қатысты қиындықтарда адамдарға ең жақсы күтімді қамтамасыз ету үшін мейіргерлік процестерге қолданылуы керек. Бұл эсседе Кэти Эрикссонның қамқорлық теориясы мейіргер күтімі, білім беру, зерттеу және көшбасшылыққа қатысты сипатталған және көрсетілген.
Каритативті қамқорлық теориясын 1970 жылдардың ортасынан бастап Кэти Эрикссон (1943-2019) жасаған. Бұл процесте Эрикссон, мысалы, Платон мен Аристотель, және каритативтік теорияның іргелі аспектілерін каритас, махаббат және мейірімділік деп анықтады [1]. Қамқорлықтың түпкі мақсаты – сенім, үміт және сүйіспеншілік рухында қайғы-қасіретті жеңілдету және сол арқылы абыройды арттыру.
Эрикссон өз теориясында төрт ұғымды анықтайды. Каритас, сөзсіз адам махаббатының бастапқы идеясы, шынайы қамқорлықтың негізгі мотиві. Науқасқа қамқорлық сенім, үміт пен сүйіспеншілікке делдал болу ерік-жігерінен көрінеді, оны күту, ойнау және оқу арқылы көрсетеді [2]. Бағудың ерекшеліктері – жылулық, жақындық және жанасу. Оқыту дербестікті, өзін-өзі жүзеге асыруды және жетілуді дамытумен тікелей байланысты, ал оқыту осыларға жаңа мүмкіндіктер ашады. Ойын, демек, табиғи мінез-құлық адамның жеке басының дамуына ықпал ете отырып, әлеуметтік жағдайларда сенім, қуаныш және релаксацияны дамытумен байланысты. Кәсіби жұмыста мейіргер жылулық, сыйластық, адалдық, шыдамдылық және науқасқа күтім жасауға деген ішкі ниетті білдіруі керек және бұл қамқорлық қарым-қатынас пациент пен мейіргерді жақындастырып, күтімнің негізгі мәнін береді.
Эрикссон теориясында қолданылған тағы бір ұғым – каритас концепциясының мәні ретінде анықталған этос. Этикалық қамқорлық – бұл мейіргер өзінің көзқарасы және оның іс жүзінде пациент үшін не істейтіні арқылы айқын көрсететін нәрсе: пациентке құрмет көрсету және оның абсолютті қадір-қасиетін мойындау. Бұл мейіргернің белгілі бір тапсырманы орындауға шақырылған басқа біреу үшін бір нәрсені құрбан етуге дайындығын көрсетеді [3].
Денсаулық ұғымы тұрақты әл-ауқат емес, адам бірлігінің өлшемі ретінде сипатталады. Сонымен денсаулыққа дененің белгілі бір физикалық күйі, сонымен бірге тәндік, психикалық және рухани салауаттылық сезімі кіреді. Басқаша айтқанда, қамқорлыққа алынатын адам – тәннің, жанның және рухтың мәні, қайталанбас болмыс [4]. Адамның басқа адамдарға деген көзқарасы рухани және психикалық саулықтың алғышарты болып табылады. Олай болса, адамның азап шегуі адамның жақсылық пен жамандық арасындағы үздіксіз күресі ретінде сипатталады; оның аурумен, науқастың күтімімен және өмірімен байланысының ажырамас процесі. Біреуге қамқорлық жасау – денсаулықты нығайтумен байланысты бола бермейтін қиындықтар мен проблемаларды басқалармен бөлісу [5, 6].
Эрикссонс теориясында қоршаған орта ұғымы қамқорлық мәдениеті терминімен ауыстырылады, ол өзінің дәстүрлері, рәсімдері және негізгі құндылықтары бар қамқор шындықтың мәдени элементтерін білдіреді. Адамның қадір-қасиеті мен киелілігін құрметтеу қамқорлық мәдениетінің негізін құрайды [1]. Эрикссон сонымен қатар пациенттің сыртқы ортасын «өмір сүру кеңістігі» деп атайды, яғни адамның және оның денсаулығының әлеуетінің сыртқы факторлары мен нақты шекаралары (физикалық, психоәлеуметтік және рухани).
Эрикссонның зерттеулері мен каритативтік ғылымды дамытуы нәтижесінде 1987 жылы Або Академия университетінің Білім және әл-ауқаттану факультетінде каритативтік ғылымның жеке саласы пайда болды. Соның аясында Эрикссон сонымен қатар магистратура және докторантура бағдарламаларының білім беру негіздерін әзірледі. қамқорлық ғылым саласы, оның жетекшілігімен және оның каритативтік теориясы, сондай-ақ мейіргер ісі мамандарын оқыту оқу процесіне біріктірілді. Клиникалық тәжірибеге Эрикссон теориясын енгізу нәтижесінде Солтүстік елдердегі мейіргерлер теорияны құжаттамаға да қолдана отырып, пациенттерге каритативтік көмек көрсету философиясы мен тәжірибесін ұйымдастырды. Теория әртүрлі клиникалық салаларда қолданылды, мысалы. шұғыл, психиатриялық және профилактикалық көмекте. Эрикссонның зерттеулері мейіргерлік жұмыс күшін басқару процесінде және мейіргерлік жетекшілікте де көрінеді [1].
Кэти Эрикссонның қамқорлық теориясы философиялық сипатта. Эрикссон медициналық көмектің философиялық және теориялық негізін анықтауды мақсат етті, онсыз пациентке жақсы күтім жасау (тұлғаның тұтастығын, тәуелсіздігін және дамуын қамтамасыз ету) мүмкін емес.
Әдебиеттер
- Alligood MR. 2018. Nursing Theorists and Their Work. 9th ed. St. Louis, MO: Elsevier.
- Lindström UÅ, Nyström LL, Zetterlund JE. Katie Eriksson. Theory of caritative caring. In: Nursing Theorists and Their work. 9th ed. ( MR Alligood ed), 2018, Elsevier – Health Sciences Division, St. Louis, Missouri, USA, 448– 461.
- Näsman Y. 2020. The theory of caritative caring: Katie Eriksson’s theory of caritative caring presented from a human science point of view. Nurs Philos 21(4):e12321. doi: 10.1111/nup.12321.
- Fagerström LM, Hemberg J, Koskinen C, Östman L, Näsman Y, Nyholm L, Santamäki Fischer R. 2020. The core of Katie Eriksson’s caritative caring theory – a qualitative study from a postdoctoral perspective. Scand J Caring Sci 35(4), 1240-1249. doi: 10.1111/scs.12942. Epub ahead of print.
- Hemberg J, Nyqvist F, Näsman M. 2019. “Homeless in life” – loneliness experienced as existential suffering by older adults living at home: a caring science perspective. Scand J Caring Sci 33(2), 446-456. doi: 10.1111/scs.12642.
- Bergbom I, Nåden D, Nyström L. 2021. Katie Eriksson’s caring theories. Part 1. The caritative caring theory, the multidimensional health theory and the theory of human suffering. Scand J Caring Sci Oct 5th doi: 10.1111/scs.13036. Epub ahead of print.